Gurukly Shaheri
W ramach realizowanego projektu badawczego pt. „Rekonstrukcja procesu powstawania środkowoazjatyckich osad typu miejskiego w okresie wczesnomuzułmańskim”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, w marcu 2012 roku rozpoczęto badania archeologiczne na terenie wczesnomuzułmańskiego osiedla Gurukly Shaheri, będącego częścią stanowiska Gurukly Depe.
Gurukly Shaheri pod względem archeologicznym stanowi zespół kilku sztucznych wzniesień rozproszonych na obszarze ok. 5 ha. Jako obiekt badań wybrano dużą prostokątną budowlę znajdująca się w południowo-wschodniej części Gurukly Shaheri. Przeprowadzone badania geofizyczne oraz pierwsze prace wykopaliskowe pozwalają dokonać wstępnej rekonstrukcji budowli. Jej plan składa się z dwóch następujących po sobie prostokątnych dziedzińców, z trzema bramami – aivanami na jednej osi. Pierwszy, zachodni aivan, stanowi brama główna, wysunięta delikatnie przed lico muru. Drugi aivan, to brama środkowa, która wraz z szeregiem pomieszczeń czyni z dziedzińców dwa niezależne podwórza. Z kolei trzeci aivan zamyka dziedziniec wschodni, spinając jednocześnie otaczający go arkadowy podcień zwany rivakiem. Dziedzińce wraz z pomieszczeniami otoczone są murem o grubości 1,5 m, wzmocnionym na krótkich odcinakach półokrągłymi przyporami. Niestety północna część budowli oraz wszystkie jej narożniki uległy zniszczeniu w czasach nowożytnych, stąd na tym etapie badań można tylko domniemać o istnieniu także dodatkowych umocnień w postaci baszt w narożnikach budowli.
W monumentalnej architekturze wczesnomuzułmańskiej stosunkowo często występuje plan budowli charakteryzujący się osiowym układem aivanów, otwierających się na jeden lub dwa dziedzińce. Według tego modelu budowano przede wszystkim karawanseraje, czyli postoje dla wędrujących karawan. Stąd budowla w Gurukly Shaheri, to prawdopodobnie pozostałości jednego z takich karawanserajów, wybudowanych w XI wieku, wzdłuż słynnego Jedwabnego Szlaku.
Materiał zabytkowy, który pozyskano w wyniku badań powierzchniowych i wykopaliskowych, to przede wszystkim ceramika pokryta zieloną glazurą oraz ceramika glazurowana z malowaną dekoracją, stylistycznie nawiązującą do ceramiki z ośrodka samarkandzkiego i Nishapur. Ponadto dużą część stanowią fragmenty drobnych naczyń bez glazury, ale z dekoracją odciskaną oraz fragmenty dużych naczyń bez glazury i w większości bez dekoracji, przeznaczonych do codziennego użytku. Zapewne dalsze prace na terenie osiedla Gurukly Shaheri pozwolą dokładniej określić czas jego budowy i funkcjonowania karawanseraju. Stąd celem kolejnych prac wykopaliskowych będzie tym razem odsłonięcie głównej bramy wraz odkryciem granic pierwszego dziedzińca oraz lokalizacja jednej z czterech baszt w narożniku budowli.
Badania prowadzone są pod kierunkiem mgr Moniki Różańskiej-Kardaś.
Lokalizacja stanowiska – 36º 36’ 49.36” N; 61º 13’ 53.40” E
Więcej o stanowisku Gurukly Shaheri: